Isu penyelewengan gas petroleum cecair (LPG) yang terbongkar melalui operasi Op Gasak di Bukit Minyak dan Juru menunjukkan corak tipikal jenayah ekonomi berasaskan kawalan bekalan. Jenayah sebegini biasanya tidak bersifat spontan, sebaliknya berakar daripada dorongan ekonomi yang wujud akibat jurang harga dan kelemahan penguatkuasaan. Dari sudut kriminologi jenayah komersial, aktiviti ini sering dikaitkan dengan struktur operasi separa terancang yang berulang, melibatkan jaringan pengedar, pengguna industri, dan pihak yang mengeksploitasi kelemahan sistem perlesenan.
Insentif Ekonomi dan Struktur Jenayah
LPG adalah barangan kawalan dengan harga tertentu yang dilindungi oleh mekanisme subsidi untuk sektor domestik. Sebaliknya, pengguna industri tertakluk kepada syarat perlesenan dan kos yang lebih tinggi. Jurang harga ini mewujudkan peluang arbitraj yang menguntungkan bagi pihak yang berani melanggar undang-undang. Sebagai contoh, sebuah kilang yang menggunakan LPG tanpa permit sah dapat mengurangkan kos operasi secara drastik, sekali gus memperoleh kelebihan daya saing yang tidak adil berbanding syarikat lain yang mematuhi peraturan. Pada masa yang sama, pengedar tidak berlesen boleh mengaut keuntungan tambahan dengan menjual terus kepada pelanggan industri tanpa melalui prosedur sah.
Modus Operandi Penyelewengan
Berdasarkan kajian kes tempatan dan antarabangsa, modus operandi penyelewengan LPG lazimnya melibatkan beberapa teknik. Pertama ialah penggunaan silinder bersaiz besar, khususnya 200 kilogram, yang dibeli melalui pihak perantara atau dengan menggunakan identiti pelanggan berlesen secara palsu. Kedua ialah penjualan silang oleh pengedar sah yang menghantar bekalan ke lokasi yang tidak didaftarkan, sering dilakukan di luar waktu operasi biasa bagi mengelak dikesan. Ketiga ialah aktiviti pemindahan semula atau “decanting” yang dilakukan secara haram, iaitu LPG dipindahkan daripada silinder kecil atau lori tangki ke silinder besar, menghasilkan tanda fizikal seperti kerosakan injap atau ketiadaan segel keselamatan.
Di peringkat dokumentasi, premis terlibat biasanya memalsukan rekod penggunaan dengan alasan “ujian” atau “penyelenggaraan”, sedangkan silinder digunakan secara berterusan untuk tujuan pengeluaran. Pembayaran pula sering dilakukan secara tunai atau melalui akaun pihak ketiga, menjadikan audit kewangan sukar dilakukan.
Risiko Keselamatan dan Tanggungjawab Undang-undang
Penyelewengan LPG bukan sekadar melibatkan kerugian ekonomi, tetapi juga menimbulkan ancaman keselamatan. Silinder 200 kilogram memerlukan pengendalian dan penyimpanan yang mematuhi piawaian keselamatan kebangsaan. Tanpa audit keselamatan, latihan pengendalian, atau rekod penyelenggaraan, risiko kebakaran dan letupan meningkat dengan ketara. Sekiranya berlaku kemalangan, pemilik premis boleh didakwa di bawah pelbagai undang-undang tambahan, selain menghadapi tindakan sivil daripada pihak ketiga serta kehilangan perlindungan insurans. Dari sudut reputasi, syarikat industri yang dikesan menyeleweng berisiko kehilangan kontrak dengan pelanggan antarabangsa yang menetapkan piawaian pematuhan keselamatan yang ketat.
Bukti Forensik dan Keperluan Keterangan Kukuh
Dalam kes terbaru di Pulau Pinang, rampasan lapan silinder 200 kilogram yang sedang digunakan membuktikan wujudnya kaitan langsung antara premis dan penggunaan LPG tanpa permit. Untuk memperkukuh sabitan di bawah Seksyen 21 Akta Kawalan Bekalan 1961, penyiasatan harus menekankan bukti fizikal pemilikan, ketiadaan permit sah, dan niat pelaku. Bukti tambahan boleh diperoleh melalui audit logistik, rakaman kamera litar tertutup, serta rekod perhubungan antara pekerja dan pembekal. Kaedah forensik digital seperti semakan data GPS lori pengangkut dan audit rekod pembayaran juga boleh digunakan untuk membina rangkaian transaksi yang menunjukkan wujudnya corak penyelewengan.
Keberkesanan Risikan dan Operasi
Kejayaan Op Gasak menunjukkan betapa pentingnya pendekatan risikan sebelum serbuan dilakukan. Intipan selama dua minggu memungkinkan pihak berkuasa memahami rutin operasi, waktu penghantaran, serta pihak yang terlibat. Serbuan ketika silinder sedang digunakan meningkatkan kualiti bukti sekali gus mengurangkan peluang penafian. Penahanan pekerja utama juga memberi nilai tambah kerana mereka memiliki pengetahuan operatif yang jarang didokumentasikan secara formal.
Cadangan Strategi dan Polisi
Untuk menangani masalah ini secara menyeluruh, tindakan penguatkuasaan perlu diperkukuh dengan reformasi sistemik. Pertama, mekanisme pengesanan silinder perlu dipertingkat melalui penggunaan teknologi RFID atau kod QR yang dipaut kepada pangkalan data pusat. Setiap silinder direkodkan semasa pengisian dan penghantaran, dan sebarang anomali boleh mencetuskan amaran automatik. Kedua, sistem e-permit bersepadu perlu diwujudkan, di mana setiap penghantaran hanya boleh dilakukan selepas pengesahan lesen pengguna dan kod transaksi sekali guna. Kaedah ini akan menutup ruang penjualan silang yang menjadi modus operandi utama. Ketiga, audit pematuhan perlu berdasarkan penilaian risiko. Kilang dengan penggunaan tenaga yang tinggi tetapi tidak sepadan dengan rekod pembelian bahan api sah harus menjadi sasaran pemeriksaan mengejut.
Selain itu, undang-undang perlu diperketat agar penalti tidak hanya berbentuk denda nominal. Hukuman berbentuk penggantian nilai keuntungan haram, penggantungan lesen perniagaan, dan liabiliti korporat terhadap pengedar yang bersubahat akan meningkatkan kos jenayah sehingga ia tidak lagi berbaloi secara ekonomi.
Peranan Pendidikan dan Kesedaran Industri
Tidak semua pelanggaran berpunca daripada niat jenayah. Ada kalanya ia berlaku kerana salah faham terhadap kategori permit atau kecuaian pentadbiran. Oleh itu, KPDN bersama pihak berkuasa lain perlu memperluas program pendidikan dan kesedaran industri yang menekankan perbezaan kategori penggunaan LPG, syarat keselamatan silinder industri, serta implikasi undang-undang sekiranya berlaku penyelewengan. Pada masa sama, satu saluran “laluan patuh ekspres” boleh diwujudkan bagi membolehkan pemain industri yang berada di zon kelabu kembali mematuhi undang-undang tanpa melalui proses birokrasi yang panjang.
Kesimpulan
Penyelewengan LPG merupakan jenayah komersial yang berakar daripada jurang harga dan kelemahan pengawasan. Serbuan di Bukit Minyak dan Juru membuktikan bahawa walaupun nilai rampasan dianggarkan RM58,000, risiko keselamatan, kerugian ekonomi negara, dan implikasi jangka panjang jauh lebih besar. Untuk mengekang masalah ini, tindakan mesti bersifat menyeluruh: operasi berasaskan risikan, pendakwaan berlandaskan bukti forensik, reformasi sistem perlesenan dan pengedaran, serta pendidikan berterusan kepada industri. Hanya dengan gabungan langkah penguatkuasaan dan dasar pencegahan, penyelewengan LPG dapat dibanteras secara berkesan, sekali gus melindungi kepentingan ekonomi negara, keselamatan awam, dan integriti pasaran.
