Perdebatan mengenai skop dan kedudukan pihak berkepentingan dalam prosiding inkues di Malaysia kembali mencetuskan wacana akademik apabila Mahkamah Tinggi memutuskan untuk mengetepikan keputusan mahkamah koroner yang membenarkan peguam mewakili pihak yang didakwa sebagai pembuli dalam inkues kematian pelajar Tingkatan Satu, Zara Qairina Mahathir. Keputusan ini bukan sahaja membawa implikasi undang-undang terhadap tafsiran seksyen 323 Kanun Tatacara Jenayah (KTJ) tetapi turut mencabar had autonomi kehakiman koroner dalam menentukan siapa yang layak hadir dan mengambil bahagian dalam inkues.
Secara umum, prosiding inkues bertujuan menentukan punca, cara dan keadaan kematian tanpa mensabitkan liabiliti jenayah kepada mana-mana individu. Namun, dalam konteks kes Zara Qairina, kemelut ini timbul apabila pihak yang didakwa sebagai pembuli cuba untuk diiktiraf sebagai pihak berkepentingan dengan hak untuk terlibat secara aktif melalui peguam mereka. Dalam hal ini, Mahkamah Tinggi melalui Hakim Datuk Duncan Sikodol telah menekankan bahawa keputusan substantif sedemikian tidak wajar dibuat oleh koroner yang telah menarik diri kerana ia menjejaskan prinsip kebebasan kehakiman dan integriti prosiding.
Kerangka Perundangan Mengenai Pihak Berkepentingan dalam Inkues
KTJ tidak secara terperinci mentakrifkan konsep “pihak berkepentingan”, sekalipun memberi kuasa kepada koroner untuk mengawal perjalanan prosiding termasuk menentukan keterlibatan pihak-pihak yang mungkin memiliki maklumat relevan. Seksyen 328 KTJ memperuntukkan bahawa inkues hendaklah dijalankan secara adil dan telus, namun tidak memberikan parameter yang jelas tentang siapa yang boleh dianggap sebagai berkepentingan selain keluarga si mati, pegawai penyiasat dan pihak kerajaan.
Dalam kes ini, keizinan koroner terdahulu membenarkan peguam bagi pihak yang didakwa sebagai pembuli menyertai prosiding telah menimbulkan persoalan doktrinal: adakah hak untuk membela diri boleh diaplikasikan dalam konteks inkues yang sifatnya bukan pertuduhan jenayah? Dari sudut teori undang-undang, jawapannya adalah bercampur. Beberapa keputusan terdahulu di England, Kanada dan Australia menunjukkan bahawa pihak yang berpotensi terdedah kepada liabiliti sivil atau jenayah boleh diberikan hak pemerhatian atau representasi terbatas, namun bukan hak untuk mendominasi prosiding.
Implikasi Perundangan Keputusan Mahkamah Tinggi
Keputusan Mahkamah Tinggi dalam mengetepikan perintah terdahulu menunjukkan keutamaan prinsip keadilan prosedural berbanding kemudahan teknikal. Hakim Duncan Sikodol menegaskan bahawa koroner yang telah mengundurkan diri tidak wajar membuat keputusan yang bersifat substantif kerana tindakan itu boleh dianggap sebagai mendahului budi bicara hakim pengganti. Prinsip ini selari dengan doktrin “nemo judex in causa sua” yang melarang seorang hakim memutuskan perkara apabila wujud keraguan terhadap kebebasan atau ketidakberpihakan.
Lebih penting, keputusan ini menetapkan bahawa sebarang permohonan baharu untuk menjadi pihak berkepentingan hendaklah dibuat semula di hadapan koroner yang baharu, yakni Hakim Amir Shah Amir Hassan, bagi memastikan tiada prejudis terhadap mana-mana pihak. Dari perspektif undang-undang prosidur, keputusan ini mengelakkan kemungkinan “ultra vires” apabila seorang hakim yang telah menarik diri tetap cuba melaksanakan kuasa substantif yang tidak lagi berada dalam bidang kuasanya
